Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gereken bir davranıştır. Bireylerin yeterli ve dengeli beslenmesi; hastalıkların görülme riskinin azalması, protein enerji malnütrisyonun, vitamin-mineral yetersizliklerinin önlenmesi vb. beslenme ile ilgili sağlık sorunlarının en aza indirilmesinde rol oynayan koruyucu etmenlerden biridir.
Tüm dünyada yeterli ve dengeli beslenme ile besin tüketimini iyileştirmeye yönelik stratejilerden birisi de bireylerin ve toplumun beslenme düzeylerini ve besin tüketim örüntülerini iyileştirmek için Ulusal Beslenme Rehberlerinin hazırlanması ve kullanılmasıdır. Beslenme Rehberleri topluma yeterli ve dengeli beslenme konusunda bilgi vermek ve beslenme ile ilgili tüm koşulları açıklamak amacıyla oluşturulmuş bir dizi öneriyi içerir, toplumun beslenme ile ilgili hedeflerine ulaşmasının pratik yolunu gösterir, sağlıklı yaşam biçimini geliştirilmesine katkıda bulunur. Bu rehberler geleneksel beslenme alışkanlıklarını göz önünde bulundurur ve hangi bakış açılarının değiştirilmesi gerektiğine dikkati çeker. Rehberler toplumun yaşadığı ekolojik çevreyi, sosyo ekonomik ve kültürel etmenler ile biyolojik ve fiziksel çevreyi de dikkate alır.
Günümüzde beslenme ve sağlıkla ilgili birçok kaynaktan bilgi ve öğütler alınabilmektedir. Ayrıca besin etiketlerinden de birçok ayrıntılı bilgi elde edilebilmektedir. Elde edilen bilgilerin çoğu karmaşık olabilmekte ve tüketicinin çoğunluğu tarafından anlaşılamamaktadır. Bu bilgiler aile menüleri oluşturulurken sınırlı olarak kullanılmaktadır. Bundan dolayı tüketicilerin anlayabileceği bilimsel beslenme önerilerinin hazırlanma ihtiyacı ayrıca bulunmaktadır.
Ülkemizde ulusal düzeyde ilk Beslenme Rehberi 2004 yılında Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü tarafından “Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi” adıyla hazırlanmış ve Bakanlığımız tarafından basılmıştır. İlerleyen yıllar içerisinde toplumun beslenme alışkanlıklarında değişimler meydana gelmiştir. Tüketicilerin yararlanabileceği bilimsel beslenme önerilerinin güncellenmesi ihtiyacı doğmuştur. Bu kapsamda 2010 yılından itibaren yürütülmekte olan “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı” çerçevesinde “Türkiye Beslenme Rehberi” hazırlanmıştır. Bu rehber içerisinde “Türkiye sağlıklı yemek tabağı” ve “Türkiye fiziksel aktivite ve beslenme piramidi” geliştirilmiştir.
Rehber hazırlanması için üniversitelerin beslenme ve diyetetik bölümleri; Gıda Tarım ve hayvancılık Bakanlığı; SAGEM ve Türkiye Diyetisyenler Derneği temsilcilerinin katılımı ile çalıştay düzenlenmiştir. Çalıştayda ABD, Avustralya başta olmak üzere diğer ülke uygulamaları değerlendirilmiştir. On başlıkta çalışmalar yapılmıştır. Her çalışma grubunda bir Başkan (Danışma Kurulu) yer almış ve bölüm raporunu hazırlamıştır. Basım öncesi çocuk endokrin; erişkin endokrin; sosyal pediatri ve halk sağlığı öğretim üyeleri görüşlerinin alınması ile Editörler tarafından son düzeltmeler ve redaksiyon yapılmıştır.
Rehberde Tarihçe ve önem; Besin Grupları, Sağlıklı Vücut ağırlığının sağlanması ve Korunması, Tüketimi artırılması ve azaltılması gerekli besinler; Besin Güvenliği ve ilkeler; Anne Sütünün Korunması ve tamamlayıcı besinler; Yaşam süresinde beslenme (Okul öncesi; gebelik; yaşlılık) Özel durumlar (şişmanlık, işçi ve sporcu beslenmesi vejeteryan beslenme) ve Ekler bölümlerinden oluşmaktadır. Ekler bölümü TBSA 2010 veri tabanına dayalı ileri analizler yapılarak veriler değerlendirilmiş, besin gruplarına göre porsiyon ölçüleri/miktarları belirlenmiş, ülkemiz için yeterli olduğu kabul edilen kalori ve besin ögesi referans değerlerini karşılayacak beslenme örüntüleri hazırlanmıştır. Türkiye için kalori ve besin ögeleri referans değerleri AB ülkeleri için EFSA ve ABD IOM raporları dikkate alınarak belirlenmiştir. Bazı besin ögelerinin referans değerleri TBSA 2010 veri tabanı, ölçülmüş boy uzunluğu ve vücut ağırlığı değerleri ile besin tüketim verileri kullanılarak ülkemize uyarlanmıştır.
Rehberde ;
- Türkiye için enerji ve besin ögesi referans değerleri yani yaş grupları, cinsiyete ve fiziksel aktivite düzeylerine göre alınması gerekli enerji (kalori), protein, yağ, vitamin mineral miktarları belirlenmiştir.
- Türkiye için ilk defa Bakanlığımız tarafından standart porsiyon ölçü ve miktarları belirlendi. Bu şekilde besinler için kullanılan yumruk, kepçe, kaşık, bardak, tabak gibi kullanılan ölçütler için standart tanım yapıldı.
- Türkiye için kalori alımına göre önerilen günlük veya haftalık porsiyon miktarları tanımlandı.
- Yaş gruplarına göre bilgilendirici örnek menüler hazırlandı.
Bu başlıkların sağlık profesyonelleri ve halkımız için doğru bilgiler elde etmeleri sağlanarak sağlık okur yazarlığına katkı sağlaması ve pratik uygulamalarda yol gösterici olması hedeflenmektedir.
TÜBER Türkiye Beslenme Rehberi & Turkey Dietary Guidelines buradan ulaşabilirsiniz.
Detaylı bilgiye www.beslenme.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.